Dudak Damak Yarıklığı Nedir?
Damak ve/veya dudak yarıklığı bebeğin anne karnındaki gelişimi sırasında hamileliğin ilk üç ayında meydana gelen çeşitli nedenlerden dolayı yüz ve ağız içi oluşurken birleşmedeki sorunlardan kaynaklardan meydana gelen yapısal bir anomalidir. Yarıkların meydana gelmesinde hem genetik faktörlerin, hem de çevresel faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir. Van der Woude Sendromu, Pierre-Robin Sekansı, Treacher Collins Sendromu vb.gibi çeşitli sendromlarında dudak damak yarıklığınaeşlik edebildiği gözlemlenmiştir. Ailede dudak/damak yarıklığı öyküsü var ise bebekte de çıkma ihtimali göz önüne alınmalıdır. Yarıklar, bir arada görülebildiği gibi ayrı ayrı yarıklıklarda görülebilirler. Dudak damak yarıklığına bağlı olarak beslenme, diş ve çene problemleri kulak enfeksiyonları ve işitme kaybı, dil ve konuşma sorunlarına sebep olabilir.
Dudak Damak Yarıklığı Görülme Sıklığı Nedir?
Dudak yarığı %19, damak yarığı %36 her ikisinin bir arada görülme olasılığı ise %45’tir. Dudak damak yarıklığı erkeklerde kızlara kıyasla iki kat daha fazla görülmektedir. Kız çocuklarda ise ikincil damak yarıklıkları erkek çocuklara göre iki kat daha fazla görülmektedir. Yüzün sol tarafındaki dudak damak yarıklığı sağa oranla iki kat fazladır.
Dudak Damak Yarıklığı Çeşitleri Nelerdir?
Dudak damak yarıklıklarının birden fazla farklı türü bulunmaktadır. Dudak yarıklığı üst dudakta görülmektedir. Tek ve/veya çift taraflı ya da orta hatta olabilir. Damak yarıklığı ise yumuşak ve/veya sert damakta görülmektedir. Oral kavitedeki yarık bazen mukoza ile kaplı olabilmektedir.Bu durum ‘’submukozal damak yarığı’’ olarak adlandırılmaktadır. Submukoz yarığın fark edilmesi zor olduğu için daha ileri ki yaşlarda konuşmada yaşanan problemler ile fark edilip, teşhis edilebilir.
Dudak Damak Yarıklığına Bağlı Görülen Konuşma Bozuklukları Nelerdir?
Dudak damak yarıklığında artikülasyon sorunları görülebilmektedir. Velofarengeal yetersizliğe bağlı olarak hipernazal konuşma gerçekleşmektedir. Konuşma sesleri temel olarak 2’ye ayrılır.Konuşma sesleri; oral (havanın ağızdan çıktığı) sesler ve nazal (havanın burundan çıktığı) seslerdir. Türkçe’de /m/ ve /n/ sesleri nazal sesler olarak adlandırılır. /m/ ve /n/ dışındaki sesler üretilirken yumuşak damağın yukarı kalkarak farengeal duvara değmesi ile burun boşluğına giden hava akımını kapatması gerekmektedir. Ancak damak yarığına bağlı hareket kısıtlılığından dolayı bu kapanma tam olarak gerçekleşmemektedir. Hava, burun boşluğuna doğru kaçar ve buna bağlı olarak ‘’hipernazal’’ bir konuşma gerçekleşir.
Dudak ve Damak Yarıklıklarına Kimler Müdahale Edebilir?
Dudak damak yarıklığı olan bireylerde müdahale için farklı alanlarda çalışan uzmanların bir ekip altında multidisipliner çalışması gerekmektedir. Bu ekibin içerisinde; hemşire, plastik cerrah, odyolog, KBB hekimi, ortodontist ve dil ve konuşma terapisti yer almaktadır.
Dudak damak yarıklığında bebekliğin ilk yıllarından itibaren ekibin çeşitli uzmanları çalışabilmektedir. Yarığa yapılacak cerrahi müdahaleler plastik, estetik cerrahi uzmanlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Diş hekimleri ve ortodostistler tarafından dişler, çene ve dişlerin kapanmasıyla ilgili oluşan sorunlara müdahaleler yapılmaktadır. Dil ve konuşma terapistleri çocuğun yaşayabileceği beslenme sorunları konusunda müdahaleler de bulunmaktadır. Dil ve konuşma terapistleri aynı zamanda çocuğun dil ve konuşma gelişim basamaklarını takip ederek yaşanabilecek olağan iletişim, dil, konuşma, beslenme ve yutma sorunlarında gerekli olan müdahale ve terapi yaklaşımlarını gerçekleştirir.
Dudak Damak Yarıklığına Ne Zaman Müdahale Edilebilir?
Dudak damak yarıklığında, mühadale edilecek her alan farklı bir meslek grubunun sorumluluğu altındadır. Yeni doğanlarda dudak ameliyatları genellikle 3 ay dolaylarında yapılırken damak ameliyatları 9 ay dolaylarında yapılmaktadır. Olması muhtemelen ağız, diş ve çene sorunlarına ortodonti müdahale ise genellikle karma diş döneminde yapılmaktadır. Yaşamın ilerileyen yıllarında bazen revizyon ameliyatları gerekli görülebilmektedir.
Dudak ve Damak Yarıklığında Konuşma Terapisinde Neler Yapılır?
Dil ve konuşma terapistleri, dudak damak yarıklığı olan çocuklarda doğumdan itibaren beslenme ve yutma ile ilgili süreçleri takip etmekte ve gerekli olduğu durumlarda terapi sürecini gerçekleştirmektedir. Ayrıca konuşma sesi bozukluklarına dair testler ve değerlendirmeler yaparak hatalı olan konuşma seslerini ve rezonansa ilişkin problemlerin varlığını tespit etmektedir. Artikülasyon bozuklukları, dil ve konuşma terapisi seansları ile düzeltilebilmektedir. Dudak damak yarıklığında terapi süreci 3 yaş civarında başlamaktadır. Türkçe dil ediniminde özellikle /p/, /b/ gibi durak seslerinde ve /s/, /z/, /ş/, /j/ gibi sürtünmeli seslerde üretim hataları görülmektedir. Anatomik bozukluklardan (velofarengeal kapanma sorunları, diş & çene anomalileri) kaynaklanan konuşma hataları için ise ilgili uzmana (plastik, rekonstrüktif ve estetik cerrahi uzmanı, ortodontist vd.) yönlendirme sağlanmaktadır. Hipernazalite gibi rezonansa ilişkin problemler için cerrahi ve ortodontik tedavi ile gerçekleştirilebilmektedir. Dil ve konuşma terapisine başlamanın üst yaş sınırı yoktur her yaştan kişiye terapi yapılabilmektedir.
